Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder - OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder - OCD) 

Giữa đợt nắng nóng vừa qua, có bệnh nhân nam 79 t vào viện vì đau khớp cổ tay. Khám thấy người bệnh vẻ mệt mỏi, tiếp xúc chậm, suy kiệt, có dấu mất nước nặng, khớp cổ tay T sưng to đau nhức, các cơ quan khác chưa phát hiện gì bất thường. Hỏi kỹ thì biết ông cụ vừa xúc phơi 3,5 tạ thóc xong thì kiệt sức. Xét nghiệm có men CK 1965 U/L tăng rất cao, men gan tăng nhẹ AST 71, máu cô đặc, Natri 146 mmol/l. Chẩn đoán là sốc nhiệt/chấn thương khớp cổ tay. Tôi phê bình người nhà để ông già lao động nặng dưới trời nắng nóng dẫn đến sốc nhiệt, nguy hiểm. Người nhà chống chế: tại ông cứ thích làm chứ có ai bắt đâu. Điều trị truyền dịch, giảm đau, bổ sung vitamin nâng đỡ thể trạng, nghỉ ngơi. Ông cụ đỡ nhanh, đỡ hốc hác, cổ tay giảm sưng, đỡ đau. Nhưng tinh thần có vẻ gì đó không ổn, cả ngày nằm im không nói năng. Sức khỏe ông cụ hồi phục, 2 ngày sau gia đình xin ra viện. Một trường hợp sốc nhiệt điển hình, tôi nghĩ trong đầu thế. 

Tuy nhiên thật bất ngờ, khoảng 1 tháng sau lại thấy ông cụ vào viện. Lần này tuy không hốc hác như lần trước nhưng cổ tay sưng to hơn. Hỏi thì con cháu cho biết ông vừa đào 60 m hào và bê nhiều đá hộc để xây, người nhà can không được! Xét nghiệm thì lần này nhẹ hơn men CK 248,9 U/L, các xét nghiệm khác bình thường. Lần này bệnh lại lặp lại y chang lần trước khiến tôi phải nghĩ lại. Rõ ràng không phải ông cụ bị con cái ngược đãi bắt lao động, cũng chẳng có ai yêu lao động đến kiệt sức như vậy. Cứ nghĩ ông già đào 60 m hào mà tôi thấy băn khoăn. Nhìn sâu vào mắt ông cụ (vì ông cứ lảng tránh không nhìn bác sĩ) tôi hỏi: sao ông cứ phải làm nặng vậy. Một lúc lâu sau ông mới lý nhí: tôi cứ nghĩ tôi bắt buộc phải làm, ốm cũng phải làm. À thì ra là vậy. Ông cụ bị mắc chứng bệnh rối loạn tâm thần bắt phải làm việc, mà tên gọi khoa học của nó là Rối loạn ám ảnh cưỡng chế. Sở dĩ đến tận bây giờ mới chẩn đoán được vì tôi làm nội khoa, ít tiếp xúc về tâm thần, mà lĩnh vực tâm thần lại rất rộng. 

Khi đã chẩn đoán ra rồi thì điều trị tiến triển rất tốt. Tôi cho ông cụ uống thuốc chống trầm cảm 3 vòng: amitriptylin 25 mg ngày 2 v. Ông cụ ngủ nhiều liên tục 2 ngày sau đó trở dậy tỉnh táo hoạt bát, ăn nhiều. Hàng ngày khi đi buồng tôi đều dừng lại nói chuyện lâu với ông cụ, giải thích cái vô lý của ám ảnh phải lao động để ông cụ hiểu. Sau 1 tuần điều trị, bệnh nhân ra viện với một diện mạo hoàn toàn khác, tỉnh táo, linh hoạt. Tôi kê đơn cho uống tiếp amitriptylin. Ông cụ ra cảm ơn bác sĩ, cầm tay tôi nói rất cảm động, cảm ơn bác sĩ đã chăm sóc và hứa về nhà uống thuốc đều. 

Như vậy ca bệnh này lúc đầu chẩn đoán là sốc nhiệt, nhưng đó chỉ là hậu quả, căn nguyên chính của bệnh nhân là bị rối loạn tâm thần ám ảnh cưỡng chế. Điều trị bằng thuốc kết hợp tâm lý liệu pháp có kết quả tốt. Qua ca bệnh này càng thấy sự cần thiết phải học về tâm thần, vì vậy tôi xin tóm tắt lý thuyết về ám ảnh cưỡng chế dưới đây để mọi người tham khảo, dựa theo bài viết của Ths.Bs Đinh Hữu Uân.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder - OCD) là một rối loạn tâm lí mang tính chất mãn tính. Biểu hiện của bệnh là những ý nghĩ ám ảnh, lo lắng không có lí do chính đáng và phải thực hiện các hành vi mang tính chất ép buộc để giảm bớt căng thẳng, lo âu.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế là một rối loạn tâm thần đặc biệt. Người bệnh thường giữ kín những triệu chứng của mình. Vì thế từ khi bị bệnh cho đến khi đi khám ở bác sĩ tâm thần trung bình là 8 năm. Các số liệu nghiên cứu cho thấy OCD là một bệnh tâm thần rất phổ biến chiếm khoảng 2% dân số, tỷ lệ mắc bệnh của nam và nữ là như nhau nhưng tuổi khởi phát của nam thì sớm hơn của nữ. 

Có 2 nhóm triệu chứng

1 Ý nghĩ ám ảnh

Những ý nghĩ vô nghĩa cứ lặp lại một cách thường xuyên trong tâm trí người bệnh. Thể hiện sự sợ hãi có tính chất hoang tưởng một cách dai dẳng, lo âu thái quá về sạch sẽ hay mọi thứ phải thật hoàn hảo là những biểu hiện hay gặp. Liên tục người bệnh bị các ý nghĩ lo âu quấy rối chẳng hạn như “mớ rau này chưa sạch cần phải được rửa lại“, “hình như quên chưa khóa cửa“ … Các ám ảnh phổ biến nhất

• Sợ bị bẩn. Nhiều người bị ám ảnh tới mức không dám ăn rau xanh

• Sợ gây tổn hại tới người khác

• Sợ mắc sai lầm, sợ hành vi của mình không được chấp nhận

• Đòi hỏi tính cân đối và sự chính xác cao

• Nghi ngờ quá mức

2.Hành vi cưỡng chế 

Đa số người mắc rối loạn ám ảnh cưỡng bức có các hành vi lặp lại một cách bắt buộc như là sự ép buộc của ý nghĩ ám ảnh kia. Phổ biến nhất là luôn kiểm tra và giặt giũ. Các hành vi cưỡng chế khác như tích trữ, sắp xếp lại và đếm (thường diễn ra khi thực hiện hoạt động bắt buộc khác như sự kiểm tra khóa), kiểm tra hay liệt kê những việc đã làm cũng phổ biến. Một số người mà hành vi cưỡng chế của họ gần như là một nghi lễ, điều đó giúp họ giảm bớt lo âu nhưng điều này chỉ mang tính tạm thời.

Các hành vi cưỡng bức phổ biến:

-Rửa tay nhiều lần trong ngày vì luôn cho rằng tay mình bị bẩn

-Lau chùi và giặt giũ, rửa rau đến nát nhừ

-Kiểm tra khóa cửa, sắp xếp đồ đạc, lao động, sưu tầm và tích trữ 

-Nhổ tóc gây mất tóc

-Nhai liên tục (vì hai hàm răng luôn có cảm giác ngứa), gây mòn răng, lộ tuỷ răng dẫn đến buốt răng, sâu răng và làm người bệnh gặp khó khăn trong giao tiếp.

-Đếm các con số lặp lại

Điều trị rối loạn ám ảnh cưỡng chế gồm điều trị bằng thuốc và điều trị bằng liệu pháp tâm lý.

Điều trị bằng thuốc. Ngày nay thuốc chống trầm cảm là thuốc đầu tay để điều trị  OCD. Liều lượng phụ thuộc từng người bệnh và có thể phối hợp thuốc để có hiệu quả điều trị tốt nhất.

Liệu pháp tâm lí gồm liệu pháp hành vi và liệu pháp nhận thức.

Liệu pháp hành vi trong điều trị OCD gồm bộc lộ ám ảnh để giảm bớt lo âu căng thẳng và kĩ thuật ngăn chặn nhằm giảm hành vi cưỡng bức và ý nghĩ ám ảnh. Bệnh nhân phải đối mặt với các kích thích gây sợ như chất bẩn, chất hoá học mà không được rửa tay hoặc đối mặt với ý nghĩ cân nhắc (mình đã khoá của chưa...?) mà không được kiểm tra cửa lại... Ban đầu các liệu pháp này làm giảm hành vi cưỡng bức của bệnh nhân, dần dần nó sẽ làm mất hoàn toàn hành vi cưỡng bức. Sự giáo dục và giúp đỡ của các thành viên khác trong gia đình đối với bệnh nhân đóng vai trò quyết định thành công của liệu phát hành vi. Với những bệnh nhân có sự hợp tác với kĩ thuật điều chỉnh hành vi sẽ cho kết quả điều trị tốt nhất.

Liệu pháp nhận thức: Thầy thuốc giải thích cho bệnh nhân hiểu sự vô lý và vô nghĩa của các ám ảnh, từ đó có nhận thức tự dừng các hành vi ám ảnh cưỡng chế. Nhìn chung liệu pháp nhận thức cho kết quả điều trị rất hạn chế.  Các thầy thuốc thường kết hợp liệu pháp nhận thức và thuốc để tăng hiệu quả điều trị.

Trên đây là chia sẻ của tôi về một ca bệnh rối loạn tâm thần thường gặp trong nội khoa. Nếu bạn đọc nào thấy nó có ích thì xin thưởng cho tác giả 20.000 đ để ủng hộ quỹ “Một giọt đạm” cho bệnh nhân nghèo. Chuyển khoản xin gửi về tài khoản: QUAN THE DAN, 101003537070, VietinBank. Cú pháp: [tên người gửi] ung ho quy MGD. 

Xin cám ơn.

Bác sĩ Quan Thế Dân